DePIN Nedir? Merkeziyetsiz Fiziksel Altyapı Ağları için 2024 Kılavuzunuz

Birçok kişiye göre, Merkeziyetsiz Fiziksel Altyapı Ağları (DePIN), birbirine bağlı dünyalarımızın işlevlerini yeniden şekillendirmeye yönelik önemli bir katalizör olabilir. Geleneksel merkezî sistemlere bir alternatif olan DePIN, iletişim ağlarından enerji ağlarına kadar fiziksel altyapının merkeziyetsizlik ilkeleriyle işlediği bir gelecek için çalışmaktadır. Bu paradigma değişimi, yapay zekâ (AI), blok zinciri ve daha geniş kapsamda kripto para ekosisteminde daha fazla sağlamlık, güvenlik ve yeni olanaklar sunma potansiyeline sahiptir.

DePIN’in yörüngesi son derece etkileyicidir. Messari tarafından yayımlanan 2024 raporunda özetlendiği gibi, DePIN ekosistemi 2023’te genişleyerek şu altı alt sektörde 650 den fazla proje ortaya çıkmıştır: bilgi işlem (250), yapay zekâ (200), kablosuz (100), sensörler (50), enerji (50) ve hizmetler (25). Rapora göre likit tokenlere sahip DePIN’lerin toplam piyasa değeri de 20 milyar doları aşmıştır. Bu arada, tahminî olarak 15 milyon dolarlık yıllık zincir üstü gelir de elde edilmiştir.

DePIN, potansiyel piyasa boyutunun ötesinde teknolojik merkeziyetsizlik, güçlendirme ve Web3’e doğru atılan bir adımdır. Bu kılavuzda, DePIN’in tanımı, işlevselliği ve kripto para ekosistemindeki rolü de dâhil olmak üzere temel özelliklerini inceleyeceğiz.

DePIN Nedir?

DePIN, fiziksel ağların ve altyapının dağıtılmasını ve çalışmasını teşvik etmek için blok zinciri tokenleri kullanan projeleri ifade eder. Bu yaklaşım özellikle, geleneksel merkezî kurumlardan uzaklaşıp topluluk odaklı sahipliğe, kamu tarafından doğrulanabilirliğe, teşvik edilmiş yapılara ve izin gerektirmeyen bir modele yani blok zinciri teknolojisinin tüm kritik ilkelerine öncelik verir.

DePIN, yalnızca teknik bir çerçeveden çok daha fazlasıdır. Fiziksel altyapıyı yönetme ve bununla etkileşim kurma şeklimizde bir değişikliğin olduğunu göstermektedir. Topluluk üyeleri, blok zinciri tokenlerine gömülü teşvik mekanizmaları aracılığıyla etkileşime geçen paydaşlar ve aktif katkı sağlayan kişiler hâline geldi.

DePIN, WiFi kablosuz erişim noktaları ve güvenlik kameralarından araç paylaşımına ve yemek teslimine kadar uzanan günlük fiziksel objeleri topluluğa ait varlıklara dönüştürüyor. Bu merkeziyetsiz model, karar alma süreçlerinin topluluk genelinde dağıtılmasını sağlar ve açıkça doğrulanabilmesiyle şeffaflığı teşvik eder.

Bir başka ilginç konsept de DePIN çarkıdır. Bir bileşenin ilerlemesinin sistemdeki diğer bileşenler için ilerlemeyi nasıl tetikleyebileceğini, nasıl ivme ve büyüme yaratabileceğini göstermektedir. Messari’nin tahminlerine göre DePIN çarkı, önümüzdeki on yılda küresel GSYH’ye 10 trilyon USD’nin üzerinde katkıda bulunma potansiyeline ve bir sonraki on yılda ise 100 trilyon USD’nin üzerinde katkıda bulunma potansiyeline sahip.

DePIN Nasıl Çalışır?

DePIN, blok zinciri teknolojisi ve topluluk odaklı teşviklerin gelişmiş bir kombinasyonu aracılığıyla çalışır. Temel mekanizması, katılımcıları blok zinciri token ödülleriyle motive etmeyi ve birden fazla kullanım senaryosu ile topluluk odaklı bir ekosistem oluşturmayı içerir.

Bu değişim, geleneksel iş modellerinin ötesine geçerek hiyerarşik yapıları terk eder ve topluluk odaklı bir yaklaşımı tercih eder. DePIN ağları, büyüme için kitle kaynaklarından yararlanarak verimli bir şekilde ölçeklenebilir ve geleneksel altyapı sağlayıcılarına kıyasla daha düşük maliyetlerle çalışabilir.

DePIN'in beş yapısal bileşeni şunlardır:

1. Fiziksel Donanım: DePIN ağlarını fiziksel dünya ile bağlamak için önem taşıyan altyapıyı içerir. Bunlara örnek olarak kablosuz erişim noktaları, kablosuz ağlar, yönlendiriciler, sunucular, güç üreticileri, telekomünikasyon ekipmanları ve enerji ağları için güneş panelleri ve piller verilebilir.

2. Donanım Operatörleri: Donanımı dağıtmaktan ve bakımdan sorumlu bireyleri, toplulukları veya işletmeleri içerir. Donanım operatörleri tokenlerle teşvik edilebilir. Bunların katılımları teknik uzmanlık ve donanım maliyeti gibi diğer faktörlere bağlıdır.

3. Merkeziyetsiz Defter Teknolojisi: Akıllı sözleşme mantığı ile desteklenen blok zinciri, token ekonomisinin merkezi olur ve ağ içinde şeffaflık, izlenebilirlik ve sağlam güvenlik sağlar.

4. Merkeziyetsiz Token Teşvikleri: Merkeziyetsiz token teşvik sistemiyle akitf katılıma destek verilir. Kablosuz erişim noktaları gibi fiziksel altyapının dağıtılmasına ve işletilmesine katkıda bulunan bireyler, blok zinciri tokenleri ile ödüllendirilir. Bu da ağın üyelerinin katılımıyla ve teşvikleriyle büyüdüğü, kendi kendini sürdürebilen ettiren bir ekosistem yaratır.

5. Son Kullanıcılar: Operasyonel ağlar, son kullanıcıların DePIN tarafından sunulan gerçek dünya hizmetlerinin ödemesi için kripto varlıklarını benimsemelerini sağlar.

DePIN; blok zinciri ağlarını, akıllı sözleşmeleri ve Nesnelerin İnterneti (IoT) cihazlarını bir araya getirerek altyapı varlık yönetimi, bakım ve izleme alanlarını yeniden tanımlayan sağlam ve verimli bir sistem oluşturur.

DePIN Ekosisteminin Kilit Katılımcıları

Ethereum, DePIN projelerinin ana zinciri olarak kabul edilse de Solana hızla ivme kazanıyor. Bunun bir nedeni, Messari tarafından da belirtildiği gibi “Solana’nın entegre altyapısı ve performans odaklı geliştirici topluluğunun, yaşam döngüsünün her aşamasında DePIN’lerin ilgisini çekmesi” olabilir. Yüksek performanslı blok zinciri, yüksek işlem hacmi sayesinde kullanıcılar için erişimi ve likiditeyi artırma potansiyeline sahiptir.

Helium (HNT)

Helium Network, Nisan 2023’te blok zincirinin ölçeklenebilirliğinden, daha düşük işlem maliyetlerinden ve yüksek performansından yararlanmak için bağımsız Katman 1 blok zincirinden Solana’ya geçerek stratejik bir hamle yaptı. Bugün Helium, pratik gerçek dünya uygulamaları için blok zinciri teknolojisinden başarılı bir şekilde yararlanan öncü bir DePIN projesidir. Çoğu zaman “Halkın Ağı” olarak adlandırılan bir merkeziyetsiz LoRaWAN ağı olarak işlev gören Helium, IoT bağlantılarının gelişiminde çok önemli bir rol oynamıştır.

Merkeziyetsiz kablosuz ağ, kullanıcılara ait kablosuz erişim noktaları aracılığıyla toplulukları destek vererek internet ve hücresel ağ kapsamının otonom olarak iyileştirilmesini sağlar ve böylece kullanıcıları geleneksel telekom sağlayıcılara olan bağımlılıklarından kurtarır. Bu kablosuz erişim noktalarını satın alan ve barındıran bireyler, ağa katkıda bulunan düğümler karşılığında token ile ödüllendirilir.

Helium, şu anda 170'i aşkın ülkede bireysel kablosuz erişim noktaları işletmekte ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki belirli şehirlere 5G hizmetleri sunmaktadır. 2023 yılında Helium ağı üzerine kurulu Helium Mobile kablosuz telefon hizmetinin kullanıma sunulmasıyla kullanıcılar token teşvikleriyle mobil ağları yönetmeye başladı.

Bunun ardından, Aralık 2023'te Helium Mobile, topluluğa ait 5G kablosuz erişim noktaları tarafından desteklenerek ayda 20 USD gibi uygun bir fiyatla sınırsız veri, konuşma ve kısa mesaj hizmeti sunan telefon tarifesini sundu. Helium Mobile, hücresel ağ tarifelerine ayda ortalama yaklaşık 144 USD ödeyen Amerikalılar ve tüm kullanıcılar için erişim olanaklarını artırmayı hedefliyor. Kablosuz erişim noktası düğümlerini paylaşan aboneler, telefon tarifelerinin giderlerini karşılamak için kullanılabilecekleri Solana tabanlı MOBILE tokenlerini ödül olarak alırlar.

Helium Mobile’ın üst şirketi Nova Labs’ın CEO’su Amir Haleem, “Yıllarca taahhüt verilen pahalı tarifelere zorunlu bırakan, ücretsiz telefon yükseltmelerinin arkasında yüksek abonelik, dolaşım ve ek veri ücretlerini gizleyen operatörlerden bıktık.” şeklinde konuşuyor.

Filecoin (FIL)

Filecoin, Ocak 2024 itibarıyla piyasa değerine göre en büyük DePIN’dir. Bu kripto teşvikli eşler arası (P2P) depolama ağı, geleneksel veri depolama modellerini geliştirerek bireylerin ve şirketlerin kullanmadıkları depolama alanını güvenli ve merkeziyetsiz bir şekilde kiralamalarına imkân verir.

Filecoin, kullanıcıların ihtiyaç duydukları depolama için ödeme yaparken depolama sağlayıcılarını FIL tokenleri ile destekler ve bu şekliyle veri depolama hizmetleri için merkeziyetsiz bir piyasa işlevi görür. 2020’de kullanıma sunulmasından bu yana Filecoin; Google Cloud ve Amazon Web Hizmetleri gibi yerleşik bulut depolama Web2 devleriyle benzer şekilde çalışıyor fakat bunlardan çok önemli bir farkı var. Filecoin, kripto ekonomik teşviklerle güvence altına alınan bir dağıtık depolama çözümü sağlıyor.

Filecoin depolama alanına ihtiyacı olan kullanıcıları sabit disklerinde boş alan olanlarla bir araya getirerek, depolama alanı için merkeziyetsiz bir piyasa yaratıyor ve geleneksel hizmet sağlayıcılara kıyasla hem fiyat hem de merkeziyetsizlik açısından cazip bir alternatif sunuyor. Filecoin, rekabetçi fiyatlandırma ve merkeziyetsizlik taahhüdü ile yerleşik sağlayıcılarla rekabet ederek veri depolama için kapsayıcı bir pazar oluşturmayı amaçlıyor.

Render (RNDR)

Render bir P2P grafik işlem birimi (GPU) sağlayıcısı olarak, yeni görüntü ve animasyon işleme hizmetleri arayan bireyleri ve kurumları kullanılmayan GPU’lara sahip kişilerle bir araya getirir. GPU sağlayan kişiler bu benzersiz ekosistemde RNDR tokenleriyle ödüllendirilirken, kullanıcılar da merkeziyetsiz görüntü işleme hizmetlerinden yararlanır. Bu merkeziyetsiz model, GPU kaynaklarının verimli kullanımını garanti eder ve görüntü işleme ihtiyaçları için ödül ve topluluk odaklı bir pazar yeri yaratır.

Bu merkeziyetsiz model, kaynak verimliliğini artırırken verimli ve yüksek performanslı görüntü işleme için dağıtık bir ağ kurulmasının önünü açar. Render’ın bu yaklaşımı, geleneksel merkezî görüntü işleme çözümlerine meydan okur ve bilgi işlem kaynakları için açık ve topluluk odaklı bir pazar oluşturarak DePIN'in temel ilkelerini somutlaştırır.

Kasım 2023'te Render, çekirdek altyapısını Ethereum’dan Solana’ya geçirdi. Bu hamle, projenin kapsamını gerçek zamanlı yayın ve dinamik değiştirilemez tokenler (NFT’ler) gibi potansiyel yeni özelliklerle genişletmek için yapıldı. Render ayrıca, Solana’nın temel özellikleri olan sıkıştırılmış NFT'lere ve gerçek zamanlı oracle'lara, hatta makine öğrenimine bile yayılabilir.

Aralık 2023'te Render ayrıca bir yakma ve mint dengesi (BME) modelini uygulayarak, arz talep dengesiyle ağın hizmetleri istikrarlı bir şekilde fiyatlandırmasını sağladı.

Geleceği Şekillendirmek: DePIN’i Neler Bekliyor?

DePIN’in ilgi çekici potansiyeli, fiziksel altyapının dağıtımında, çalıştırılmasında ve kullanımında bir dönüşmün bizleri beklediğini gösteriyor. Bu yenilik çağında merkeziyetsiz sistemlere doğru ilerlemek; uygun maliyetli kitle kaynakları toplama, toplulukları güçlendirme ve merkeziyetsizliğin teşvik edilmesi gibi birçok avantajın kilidini açabilir.

Bu unsurlar, bireylerin ve toplulukların teknolojik ortamı aktif olarak şekillendirdiği bir geleceğin önünü açıyor. Bu alana katkıda bulunan diğer dikkate değer DePIN ağları arasında IoTeX (IOTX), Livepeer (LPT), Theta Network (THETA), ve Akash (AKT) gösterilebilir.

Çok sayıda kişi Messari tarafından da öngörüldüğü gibi ZK teknolojisi, meme coin entegrasyonları, zincir üstü yapay zekâ ve zincir üstü oyunlar gibi yeniliklerin öncülüğünde DePIN’in 2024’te daha fazla evrimleşeceğine inanıyor. Aslında Messari, DePIN için en önemli büyümenin 2024 ile 2025 yılları arasında ilk 10’a girecek birden fazla DePIN'in ortaya çıkmasıyla Asya’da gerçekleşeceğini tahmin ediyor.

Bununla birlikte, merkeziyetsizliğe doğru bu yolculuğun aşması gereken bazı zorluklar da yok değil. Potansiyel engeller arasında düzenleyici kaynaklı belirsizlikler, ölçeklenebilirlik endişeleri ve yaygın olarak benimsenme ihtiyacı yer alıyor. Bu zorlukların üstesinden gelmek, DePIN teknolojilerinin sürdürülebilir büyümesi ve kabul görmesi için çok önemli olacaktır.

Etrafımızda yaşanan tüm bu yenilikler ve dönüşümle birlikte DePIN’in getirdiği olumlu etkinin; fiziksel altyapının merkeziyetsiz ilkelerle kullanıldığı, herkesin ve her şeyin birbirine bağlı olduğu dünyamızda esnekliğin, güvenliğin ve yardımlaşmanın teşvik edildiği bir geleceği işaret ettiği görülebiliyor. DePIN, endüstrilerde devrim yaratma ve bireyleri güçlendirme potansiyeli ile 2024 ve sonrasında altyapının ve daha geniş çaplı kripto alanının geleceğinde önemli bir rol oynayabilir.